'Frederik Obermaier (Der Spiegel) ve Bastian Obermayer (Der Spiegel) 
22 Temmuz 2022
OCCRP'nin partneri Der Spiegel tarafından da (Almanya, Almanca'da) yayınlanmıştır.

Panama Belgeleri olarak bilinen bomba sızıntının arkasındaki, ismini gizli tutan ifşaatçı, offshore şirketlerin Rusya'nın savaş makinesini nasıl etkinleştirdiği konusunda uyarmak için yeniden ortaya çıktı.

Kendisine ‘John Doe’ denmesinde ısrar eden ifşaatçı daha önce sadece bir kez kamuoyuna konuşmuştu. 2015 yılında Panamalı hukuk firması Mossack Fonseca’ya ilişkin belgelerin sızdırıldığı iki Alman gazeteciye yeniden ulaştı.

O zamanlar Suddeutsche Zeitung’da çalışan bu iki muhabir, Frederik Obermaier ve Bastian Obermayer, şimdi Alman Der Spiegel için çalışıyor. İki gazeteci John Doe röportajlarının dökümünü, OCCRP (Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi, Organized Crime and Corruption Reporting Project) ve Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ, International Consortium of Investigative Journalists) çatısı altında ödüllü araştırmaya katılan diğer medya gruplarıyla paylaşmayı kabul etti.

John Doe, Panama Belgeleri'nin 2016'da yayınlanmasından haftalar sonra, küresel eşitsizliği kınayan ve hükümetleri, zenginlerin ve çoğu zaman yolsuzluğun servetlerini gizleyen offshore şirketlerin kullanımını engellemeleri için daha fazlasını yapmaya çağıran bir manifesto yayınladı.

Pulitzer Ödülü ile ödüllendirilen haber, İzlanda ve Pakistan liderlerinin istifa etmesine ve küresel protestolara yol açtı.

Hükümetler o zamandan beri sonuç olarak en az 1,3 milyar dolarlık vergi geliri elde etti, ancak John Doe, yükselen milliyetçi ve otoriter hükümetlerin şeffaflıktaki ilerlemeleri tersine çevirmek istemesinden endişe duyuyor. Röportaj, ABD Kongresi'nin ABD'deki paravan şirketlerin arkasına saklanmayı zorlaştıracak yasaları tartıştığı sırada yapıldı.

Panama Belgeleri, 2015'ten beri kitaplar, podcast'ler, belgeseller ve hatta Meryl Streep'in oynadığı bir Hollywood filmine konu oldu. Ancak muhbir şimdiye kadar sessiz kaldı.

Anonimliği sağlamak için, Der Spiegel muhabirleri, muhbirin cevaplarını okuyan bir yazılım kullanarak John Doe ile bir internet görüşmesi aracılığıyla konuştu. Bir tanık eşliğinde gerçekleştirilen röportaj, okunabilirlik açısından kısaltılmış, hafifçe düzenlenmiş ve Alman gazeteciliğinde standart bir uygulama olarak yayınlanmadan önce izin için sunulmuştur.

Neler yapıyorsunuz? Güvende misiniz?

Bildiğim kadarıyla güvendeyim. Tehlikeli bir dünyada yaşıyoruz ve bu bazen bana ağır geliyor. Ama genel olarak oldukça iyi gidiyorum ve çok şanslı olduğumu düşünüyorum.

Altı yıl boyunca sessiz kaldınız. Devlet başkanlarının ve hükümet başkanlarının, uyuşturucu kartellerinin ve suçluların gizli offshore ilişkilerini kamuoyuna açıklayanın siz olduğunu açığa vurmayı hiç mi istemediniz?

Çoğu insanın yaptığına inandığım gibi, işim için itibar görme sorunuyla sık sık mücadele ettim. Şöhret hiçbir zaman denklemin bir parçası olmadı. O aşamada, tek endişe, birinin hikayeyi anlatması için yeterince uzun süre hayatta kalmasıydı. Mossack Fonseca'dan elime gelen verileri derlemeye karar vermem günler sürdü ve kendimi dolu bir silahın namlusuna bakıyor gibi hissettim, ama sonuçta bunu yapmak zorunda kaldım.

Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) tarafından koordine edilen 400'den fazla gazetecinin katıldığı bir iş birliğini başlatan Alman gazetesi Süddeutsche Zeitung'a ulaştınız. Bize ulaştığınızda aklınızda ne vardı?

Sizinle iletişime geçtiğimde, ne olacağı ya da cevap verip vermeyeceğiniz konusunda kesinlikle hiçbir fikrim yoktu. The New York Times ve Wall Street Journal da dahil olmak üzere ilgisiz birçok gazeteciyle yazışmıştım. Wikileaks, kendi adına, daha sonra onlara ulaştığımda cevap verme zahmetine bile girmedi. (Editörün notu: The New York Times ve Wall Street Journal yorum yapmak istemedi ve Wikileaks yorum talebine cevap vermedi.)

Küresel ekip, Panama Belgeleri'ni 3 Nisan 2016'da yayınlamaya başladı. O gün sizin için nasıl bir gündü?

Çoğu pazar günü gibi pazar günü olduğunu hatırlıyorum. Bazı arkadaşlarımla bir yemek için buluşmuştum ve Edward Snowden'ın projeyi Twitter'da tartışarak aşırı ilgi duyduğunu öğrenince şaşırmıştım.

Şu anda Rusya'da sürgünde yaşayan NSA [ABD Ulusal Güvenlik Dairesi, National Security Agency) ifşaatçısı Edward Snowden, soruşturmayı bir şekilde öğrenmiş ve "veri gazeteciliği tarihindeki en büyük sızıntı" hakkında biz henüz yayını yapmamışken, öncesinde tweet bile atmıştı.

Sosyal medyada binlerce kişinin yazdığını gördüğümü hatırlıyorum. Şimdiye kadar gördüğüm hiçbir şeye benzemiyordu. Gerçek bir bilgi patlaması. Birlikte olduğum insanlar duyar duymaz bunun hakkında konuşmaya başlamıştı. Bunu ilk kez duyan herkesin yapacağı gibi davranmak için elimden gelenin en iyisini yaptım.

Birçok uzman Panama Belgeleri'ni Watergate ile karşılaştırıyor. En önemli Watergate kaynağı, "Derin Boğaz" adı altında giden ve nihayet Watergate'ten 33 yıl sonra kimliğini ortaya çıkaran FBI Direktör Yardımcısı Mark Felt'ti.

Mark Felt ara sıra aklıma geldi  ve karşılaştığı risk türlerini düşündüm. Risk profilim onunkinden biraz farklı görünüyor. Ölüm döşeğim gelene kadar beklemem gerekebilir.

"Panama Belgeleri, bazıları hükümetlerle bağlantılı olan birçok farklı ulusötesi suç örgütünü içeriyor ve kimliğimi açıklamanın nasıl güvenli olabileceğini hayal etmek zor."
                               – John Doe

Bunun nedeni nedir?

Panama Belgeleri, bazıları hükümetlerle bağlantılı olan birçok farklı ulusötesi suç örgütünü içeriyor ve kimliğimi açıklamanın nasıl güvenli olabileceğini hayal etmek zor. Öncelikle Felt, Richard Nixon ve arkadaşları için endişelenmek zorundaydı ve Nixon, skandaldan iki yıldan biraz daha uzun bir süre sonra, güçsüz hale geldikten sonra istifa etti. 50 yıl sonra bile, endişelendiğim gruplardan bazılarının hâlâ bizimle birlikte olması muhtemel.

Panama Belgeleri'ndeki rolünüzden hiç kimseye bahsettiniz mi?

Haberler patladıktan sonra, en çok değer verdiğim insanlardan sadece birkaçına anlattım.

Peki altı yıldır sessiz kaldınız. Neden şimdi konuşmak istiyorsunuz?

Son altı yılda konuşmaya istekli olduğum birkaç durum oldu. Müdahale etmeye çalışmak için her zaman acil bir ihtiyaç vardı çünkü o zamanların her birinde dünya felakete doğru hızla ilerliyormuş gibi görünüyordu. Ama aynı zamanda birkaç şey arasında bir denge de kurmak zorunda kaldım.

Tam olarak neden bahsediyorsunuz?

Birincisi, elbette, kendi fiziksel güvenliğim ve ailemin güvenliğidir. İkincisi, büyük bir lokasyon olduğu için dünyada duyulmak isteyen birçok ses olduğu gerçeğidir. Sözlerimin anlam taşımasını, bir sonraki Donald Trump tweet'inden önce kaybolmamasını istedim. 2016 yılında, gördüklerime dayanarak "ciddi bir istikrarsızlığın hemen köşede olabileceğine" dair endişemi dile getirdim. Korkarım ki bu istikrarsızlık sonunda göründü.

Ne tür bir istikrarsızlıktan bahsediyorsunuz?

Çin'den Rusya'ya, Brezilya'dan Filipinler'e, ama özellikle de şu anda ABD'deki, küresel olarak faşizmin ve otoriterliğin yükselişi. Tarihi boyunca bazı korkunç hatalara rağmen, Amerika her zaman en çok ihtiyaç duyulduğu zamanlarda en kötü hükümetlere karşı bir denge unsuru olmuştur. Bu denge artık işlevsel anlamda mevcut değildir.

Vergi cennetleri, otokratik rejimlerdeki güçlü adamlar için çok önemli görünüyor.

Putin, ABD için Hitler'in hiç olmadığı kadar büyük bir tehdit oluşturuyor ve paravan şirketler Putin’in en iyi dostudur. Putin'in füzeleri alışveriş merkezlerini hedef alırken Ukrayna'daki masum sivilleri öldüren, Rus ordusunu finanse eden paravan şirketlerdir. Kongo'daki reşit olmayan kobalt madencilerini öldüren, Çinli holdingleri maskeleyen paravan şirketlerdir. Paravan şirketler, toplumdaki hesap verebilirliği ortadan kaldırarak bu dehşeti ve daha fazlasını mümkün kılıyor. Ancak hesap verebilirlik olmaksızın toplum işleyemez.

" Putin'in füzeleri alışveriş merkezlerini hedef alırken Ukrayna'daki masum sivilleri öldüren, Rus ordusunu finanse eden paravan şirketlerdir.”
                                        – John Doe

Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik saldırganlığı Panama Belgeleri'ni her zamankinden daha önemli hale getiriyor gibi görünüyor. Örneğin, Vladimir Putin'in en eski ve en yakın arkadaşlarından biri olan çellist Sergey Roldugin, şubat ayı sonunda yaptırıma tabi kılındı. Bunun ana nedeni, Roldugin'in güçlü arkadaşı için bir vekil gibi davrandığının ve en azından kağıt üzerinde milyarlarca dolara sahip olduğunun Panama Belgeleri’nde ortaya çıkmış olmasıdır.

Olayların gidişatından memnun musunuz?

Roldugin'in yaptırım altına alındığını görmekten memnuniyet duydum. Bence harika.

Rusya'nın intikam almasından korkuyor musunuz?

Rus hükümetinin benim ölmemi istediği gerçeğini ifade ettiği göz önüne alındığında, bu riskle yaşıyorum. Rusya'nın Ukrayna'ya yönelik saldırısı nedeniyle (Rus devleti destekli] Russia Today'in medyadaki varlığı kısıtlanmadan önce, Russia Today’de açılış jeneriği sırasında işkenceye bağlı bir kafa travması geçiren bir "John Doe" karakterinin yer aldığı iki bölümlük bir Panama Belgeleri belgeseli yayınladı ve ardından karikatürize edilmiş bir tekne, Panama Kanalıymış gibi bir kan havuzundan geçti. Ne kadar tuhaf ve yapışkan olsa da, hoş değildi. [Gazeteciler] Daphne Caruana Galizia ve Ján Kuciak'a yönelik trajik olaylarda olduğu gibi, offshore hesaplarla ve vergi adaletiyle bağları olan başkalarının katile dönüştüğüne tanık olduk. Vefatları beni çok üzdü ve Avrupa Birliği'ni Daphne, Ján ve aileleri için adalet getirmeye ve Mossack Fonseca'nın eski bir bölgesi olan Malta'da hukukun üstünlüğünü tesis etmeye çağırıyorum.

2017 yılında Alman Federal Polisi, Mossack Fonseca'dan da bir ton belge aldı. Kaynak gene isimsizdi.

Evet, o bendim. En başından beri, hükümet yetkilileriyle çalışmaya istekliydim, çünkü Panama Belgeleri'nde açıklanan suçlar için kovuşturma yapılması gerektiği benim açımdan oldukça net görünüyordu. 
Alman hükümeti, beni ve ailemi güvende tutacağına herkesten daha fazla güvence verdi ve bir süre sonra makul bir düzenleme yapabildik. Ne yazık ki, Alman hükümeti kısa bir süre sonra kendi anlaşmasını ihlal etti ve bana göre güvenliğimi riske attı. Ne yazık ki, başkalarının Alman devletinin vereceği teminata güvenmesini tavsiye etmem.

Basında çıkan haberlere göre, 5 milyon Euro ile ödüllendirildiniz. Alman Federal Polisi'nden neden memnun değilsiniz?

Üç büyük sorun vardı. Birincisi, Alman Federal Polisi verilere sahip olduktan sonra, hiçbir koruma olmaksızın kendimi savunmak için esasen kendi başıma kaldım. Güvenliğime yönelik tehdit hiç azalmadığı ve aksine arttığı için bunun akıllıca olmadığını hissettim. Çok geçmeden, Berlin'de güpegündüz FSB bağlantılı [Rus istihbarat kurumu, Federal Güvenlik Servisi] bir cinayet işlendi. Bu ben de olabilirdim. İkincisi, Alman hükümeti aslında kabul ettiğimiz mali düzenlemeye saygı göstermedi. Bu, güvenliğimi tehlikeye atan ek sorunlara neden oldu. Üçüncüsü, Alman Federal Polisi, Panama Belgeleri'nin ötesindeki denizaşırı şirketler dünyası hakkında daha fazla veriyi analiz etme fırsatını defalarca reddetti ve bu da açıkçası şok edici. (Editörün notu: Alman Federal Polisi yorum yapmayı reddetti.)

Yani, Alman makamlarının sizin güvenliğinizi yeterince sağlayamadığını mı düşünüyorsunuz?

Onlara karşı adil olmak istiyorum. Küçük bir ölçekte koruma sundular, ancak bu, sadece bir hatayla bile feci ve geri dönüşü olmayan bir sonucun elde edilebileceği bir durum türüdür. Birkaç nedenden ötürü, özellikle zaman geçtikçe, genel yaklaşımlarından memnun kalmadım. Alman hükümeti Panama Belgeleri'nin önemini gerçekten takdir etmiş olsaydı, eminim ki çok daha farklı bir şekilde ele alınırdı.

Alman Federal Polisi'nden tam olarak ne istediniz? Tanık koruması? Yeni bir kimlik mi? Ya da daha fazla para?

Sadece şunu söyleyebilirim ki, üzerinde anlaştığımız finansal düzenlemelere saygı göstermediler.

Alman polisi Mossack Fonseca verilerini düzinelerce ülkeyle paylaştı, ancak söz konusu sorgulanan ülkenin vatandaşlarıyla ilgili verileri sınırladı. Bu mantığa göre, oligarklarla ilgili veriler, diğer ülkelerde cezai soruşturmalar olmadığı sürece yalnızca Rus makamlarıyla paylaşılabilir. Özellikle de bu adamlara Ukrayna'daki Rus işgaline cevaben yakın zamanda yaptırım uygulandığı göz önüne alındığında, saçma bir durum.

Ne yazık ki, ne Almanya ne de ABD hükümetleri Panama Belgeleri'ne çok fazla ilgi göstermedi. Bunun yerine, yatlara odaklandılar. Açıkçası, yatlar sembolik değerin ötesinde çok önemli değil. Offshore şirketler ve tröstler önemlidir. Yaptırımlar önemli bir araçtır, ancak başka araçlar da var. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri, bu tür bir faaliyetin artık kabul edilemez olduğuna dair sinyal göndermek için Amerikan topraklarındaki bazı offshore şirket kurucularının ofislerine baskın yapabilir. Bunu yapmak onlar için kolay olurdu. Ama yapılmadı.

Rus seçkinleri, lüks evlerin, yatların, jetlerin ve diğer varlıkların mülkiyetini karmaşık offshore düzenlemeleri yoluyla rutin olarak gizliyor. Bu nasıl durdurulabilir?

Bence Batı dünyası Vladimir Putin'i uzun zamandır bir sıkıntı olarak görüyordu, ancak ekonomik teşviklerle kontrol edebilecekleri bir sıkıntıydı. Açıkçası, bu işe yaramadı. Gerçekten olağanüstü bir çaba gösterilmesi, hedefin offshore dünyasının gizemlerini çözmek olacağı, bir tür modern Manhattan Projesi gerekiyor. Kuşkusuz bunu başaracak bilgi işlem kapasitesi mevcuttur. Sorun, bunu yapmak için siyasi irade olup olmadığıdır. Şimdiye kadar çok fazla kanıt görmedim.

Sizce neden henüz büyük bir Rus ifşaatçısı görmedik?

Gerekli cesaretle bile, muhbir olmak belli bir dereceye kadar özgürlük gerektirir. Birisi dinlemek için orada olmalı ve en azından değişiklik yapma arzusu olmalı. Putin'in cesurları öldürmesi ve hapse atması bir yana, Rusya gibi bir yerde böyle bir özgürlük bulmak çok zordur.

Edward Snowden Rusya'da kapana kısıldı. Putin hükümetini yolsuzlukla eleştirse de ABD'de yargılanacağı için ülkeyi terk edemiyor.

Snowden, Rusya'nın geçtiğimiz yüzyılın çoğunda ABD'ye karşı yürüttüğü bilgi savaşının sadece bir bulmaca parçasıdır. Amerikan istihbarat topluluğunun Snowden aleyhinde kanıtları varsa, herkesin görmesi için ortaya koymalıdır. Eğer ortaya koymuyorlarsa, Başkan Biden Edward Snowden’ı affetmeli ve evine hoş geldin demeli. Gerçekten bu kadar basit.

Sızıntının etkisinden ne kadar memnunsunuz?

Panama Belgeleri'nin sonuçları karşısında hayrete düştüm. ICIJ'in [Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu, International Consortium of Investigative Journalists] başardığı, eşi benzeri görülmemiş bir şeydi ve Panama Belgeleri'nin bir sonucu olarak büyük reformların gerçekleştirilmesinden son derece memnunum ve hatta gurur duyuyorum. Daha sonra benzer ölçekte gazetecilik iş birliklerinin yapılmış olması da gerçek bir zaferdir. Ne yazık ki, halen yeterli değildir. Bir hukuk firmasının verilerini yayınlamanın, insan doğasını değiştirmek bir yana, küresel yolsuzluğu tamamen çözeceğini hiç düşünmemiştim. Politikacılar harekete geçmeli.

İngiliz Virgin Adaları'ndan Anguilla'ya, Seyşeller'den Labuan'a ve Delaware'e kadar her ülkede kamuya açık kurumsal kayıtlara ihtiyacımız var. Hemen şimdi. Ve eğer direnenleri duyarsanız, duyduğunuz o ses görevden alınması gereken bir politikacının sesidir.

2016'dan beri binlerce Panama Belgeleri hikâyesi yayınlandı. Dünyanın halen görmesi gerektiğini düşündüğünüz herhangi bir şey var mı?

Bir sürü anlatılmamış hikâye var. Akla gelenlerden biri, büyük bir Amerikan bankasının Panama'daki bir bankadaki muhabir banka hesabının doğrudan kullanılmasına izin verdiği bir trösttür. Bu tröst, Kolombiyalı bir danışmanlık şirketi tarafından muhtemelen bir uyuşturucu çetesi için kurulmuş sarı kağıttan basılı çeki olan bir trösttür. Bu çekler alacaklıların isimleriyle daktiloyla yazılmıştır. Bu düzenlemeyi alışılmamış olarak tanımlamak yetersiz kalır; [hileli işlem belirtisi taşıyan] kırmızı bayraklı çekler de yazmış olabilirler.

Edward Snowden bir keresinde vakanızın bir muhbir için en iyi senaryo olduğunu söylemişti: Büyük bir etki yarattınız ve halen bilinmiyorsunuz ve özgürsünüz. Siz de rolünüzü böyle mi görüyorsunuz?

Hiçbir şey mükemmel olmasa bile, her şeyin olduğu haliyle olmasından ötürü kendimi son derece şanslı görüyorum. Bilinmez kalmanın beni nispeten güvende tutmakta bariz bir yararı oldu, ancak bunun da bir maliyeti oldu, bu maliyet Edward Snowden'ın NSA telefon dinleme ifşaatlarıyla ilgili yaptığı gibi kamuoyunun ilgisini canlı tutamamamdı. Tabii ki, bir dereceye kadar Snowden bunu özgürlüğüyle ödedi. Her zaman değiş tokuşlar vardır.

Sızıntınız size muhbir olmak hakkında ne öğretti?

Benim örneğimde en önemli şey, belki nadir olsa da, büyük bir fark yaratmanın ve yine de iyi bir yaşam sürdürmenin mümkün olduğunu göstermesidir. Ancak bir adım önde olmak çok fazla çalışma ve çok şans gerekiyor.

Potansiyel muhbirlere önereceğiniz bir şey var mı?

Hassas konular hakkında gerçeği söylemek asla kolay değildir. Soğukkanlılığı korumanın zorluğu, bence, küçümsenen bir konu. Hükümet yetkilileri veya gazetecilerle konuşurken işlerin oldukça yavaş ilerlemesine hazır olun. Rahatlamak ve odaklanacak başka bir şey bulmak için biraz zaman ayırmak çok önemli.

Zamanı geri alabilseydiniz, tekrar ifşa eder miydiniz?

Bir an bile tereddüt etmezdim.'
Kaynak: OCCRP