Dünya Bankası’nın yeni yayımlanan Uluslararası Borç Raporu'nda, 2022 ile 2024 döneminde gelişmekte olan ekonomilerden borç geri ödemeleri ve faiz olarak çıkan paranın, yeni finansman olarak giren paradan yaklaşık 741 milyar ABD doları daha fazla olduğuna dikkat çekildi. Bu, son 50 yılı aşkın sürede görülen en büyük borç bağlantılı net çıkış olarak kayda geçti.

Rapora göre bu tablonun insani bedeli ağır. En yüksek borçluluğa sahip 22 ülke içinde bugün her iki kişiden biri, kalıcı sağlık için gerekli asgari günlük beslenmeyi karşılayacak güce sahip değil.

Borç mimarisi değişti, Dünya Bankası ve IMF yerine özel alacaklıların ağırlığı arttı

Gelişmekte olan ülkelerin borç tuzağından uzak durmasının bugün de en az on yıl önceki kadar zor olduğu vurgulanan raporda, temel gerekçe olarak küresel borç mimarisinin değişmesi gösteriliyor. Geçmişte dış borcun önemli bir kısmı, piyasa altı faizlerle Dünya Bankası’na, IMF’ye ve sınırlı sayıdaki yüksek gelirli ülkeye iken bugün özel alacaklılar, özellikle tahvil yatırımcıları, gelişmekte olan ekonomilerin uzun vadeli kamu ve kamu garantili borcunun neredeyse yüzde 60’ını oluşturuyor.

Tahvil yatırımcıları gelişmekte olan ülkelerde yeniden devreye girdi

Finansman cephesinde 2024’te dikkat çeken bir dönüş yaşandı ve tahvil yatırımcıları yeniden piyasaya döndü. Rapora göre yatırımcılar, borç geri ödemeleriyle geri aldıklarından 80 milyar ABD doları daha fazla yeni kaynak sağlayarak gelişmekte olan ekonomilere yeniden finansman olarak sundu. Bu durum bazı ülkelerin bütçe açığını finanse etmek veya vadesi gelen tahvilleri ödemek için milyarlarca dolarlık yeni borçlanmalar yapabilmesini sağladı. Ancak maliyet yüksekti. Faiz oranları yüzde 10’a kadar çıktı; bu da 2020 öncesi seviyelerin yaklaşık iki katına denk geldi.

Yerel ticari bankaların devlet tahvillerine yönelmesi özel sektöre kredi kanalını zayıflatabiliyor

Her ülke dış piyasalara çıkamadı; üstelik 2024’te seçenekler daraldı. Devletten devlete finansman sağlayan alacaklılar, yani hükümetler ve devlet bağlantılı kurumlar geri çekildi ve yeni finansman olarak verdiklerinden daha fazla olacak şekilde net 8,8 milyar ABD doları anapara ve faiz tahsil etti. Gelişmekte olan ülkelerin çoğu bu kez iç piyasaya döndü. İç borç verisi bulunan 86 ülkenin yarıdan fazlasında, yani 50 ülkede iç kamu borcu dış kamu borcundan daha hızlı büyüdü. Rapor bu tercihin bedeline işaret ediyor. Yerel ticari bankaların devlet tahvillerine yönelmesi özel sektöre kredi kanalını zayıflatabiliyor; iç borcun daha kısa vadeli olması da yeniden finansman riskini artırıyor.

Avrupa ve Orta Asya bölgesinin toplam ödenmemiş dış borç stokunun %44’ünü Türkiye borçları oluşturuyor

Dünya Bankası’nın raporu, Avrupa ve Orta Asya (ECA, Europe and Central Asia) bölgesindeki borç dinamiklerinde 2024’te yaşanan kırılmanın merkezine Türkiye’yi yerleştiriyor. Rapora göre Türkiye, ECA’nın en büyük borçlanıcısı konumunda ve bölgenin toplam ödenmemiş dış borç stokunun yüzde 44’ünü oluşturuyor. Bu ağırlık, 2024’te bölge genelinde görülen borç akımlarındaki değişimin önemli kısmının Türkiye kaynaklı olduğunu gösteriyor.

Türkiye dünyanın en büyük 10 dış borç kullanıcısı arasında

2024 yılında dünya genelinde en büyük 10 dış borç kullanıcısı şu ülkelerden oluştu: Çin, Hindistan, Brezilya, Meksika, Türkiye, Endonezya, Arjantin, Kolombiya, Ukrayna ve Tayland.

Türkiye kısa vadeli borç baskısını azalttı, borç vade yapısını 10 yıla uzattı

Rapora göre Avrupa ve Orta Asya bölgesinde kısa vadeli borç akımları 2024’te yedi kat azalarak 4,5 milyar ABD dolarına gerilerken, uzun vadeli borç akımları yüzde 10 düşüşle 48,6 milyar ABD dolarına indi.

Türkiye cephesinde kritik kırılma, net kısa vadeli borç akımlarındaki düşüşte görülüyor. Türkiye’de net kısa vadeli borç akımları 2024’te yüzde 87,9 gerileyerek 3,3 milyar ABD dolarına düştü. Raporda bu düşüş, 'dönüm noktası' niteliğinde bir yükümlülük yönetimi hamlesiyle açıklanıyor. Türkiye’nin kısa vadeli Hazine tahvillerinin bir bölümünün, 3,5 milyar ABD doları tutarında 10 yıllık yeni borçlanmayla takas edilerek vade yapısı uzatıldı ve kısa vadeli baskı azaltıldı.

Türkiye, bölgenin en büyük yeni tahvil borçlanmasını yaptı

Türkiye, yalnızca borç stokundaki büyüklüğüyle değil, aynı zamanda bölgenin en büyük yeni tahvil borçlanmasını gerçekleştiren ülke olarak da öne çıkıyor. 2024’te kamu sektörü borçlularından kaynaklanan yeni borçlanmalar yüzde 43,9 artarak 19,8 milyar ABD dolarına, kamu garantisi olmayan özel sektör borçlularından gelen yeni borçlanmalar ise neredeyse üç katına çıkarak 16,6 milyar ABD dolarına ulaştı. Türkiye’nin 2024 borçlanmaları içinde ayrıca ülkenin ilk “mavi” ve “yeşil” tahvil paketinin yer aldığı belirtiliyor.

Türkiye’ye devletten devlete kaynak artışı 2 katına çıktı

ECA bölgesi devlet ve devlet bağlantılı kuruluşlardan gelen net borç akımlarında tüm bölgeler arasında en keskin artışı yaşadı; bu kalem yaklaşık yüzde 10,1 artarak 33,9 milyar ABD dolarına yükseldi. Artışın büyük bölümü devletten devlete finansman kanalındaki yükselişten kaynaklandı; bu kanal bölge genelinde beş kat artarak 5,7 milyar ABD dolarına çıktı. Başlıca itici güç Türkiye oldu. Türkiye’de bu kanaldan sağlanan yeni kaynak, yani yeni kredi kullanımı 2024’te neredeyse iki katına çıkarak 4,1 milyar ABD dolarına yükselirken, vadesi gelen yükümlülüklere ilişkin anapara geri ödemeleri yüzde 71,5 azalarak 686,3 milyon ABD dolarına geriledi.

Türkiye’nin özet göstergeleri

Rapora göre 2024 itibarıyla Türkiye’nin toplam dış borç stoku 514.989 milyon ABD doları, yani yaklaşık 515 milyar dolar. Dış borcun ihracata oranı yüzde 135; başka bir ifadeyle dış borç stoku ihracat gelirlerinin yaklaşık 1,35 katına denk geliyor. Dış borcun GSYH veya GNI’ye oranı yüzde 39; yani Türkiye’nin dış borç stoku ekonominin yıllık büyüklüğünün yaklaşık yüzde 39’u seviyesinde.

Türkiye'nin “Snapshot/Hızlı görünüm” tablosu (2024), (ABD Doları, milyon)

Tablo, Dünya Bankası Raporu'ndan Türkçeye çevrilierek ChatGPT yardımıyla hazırlanmıştır. 

Borç servisi, yani anapara geri ödemeleri ile faiz ödemelerinin toplamı açısından bakıldığında iki oran öne çıkıyor. Türkiye'nin borç servisinin ihracata oranı yüzde 23; yani ihracat ve yurt dışı birincil gelirlerin her 100 dolarlık toplamına karşılık yaklaşık 23 dolarlık borç servisi ödemesi yapılıyor. Borç servisinin GSYH veya GNI’ye oranı ise yüzde 7; yani Türkiye'nin yıllık toplam gelirinin her 100 dolarlık kısmına karşılık yaklaşık 7 dolarlık borç servisi yükü bulunuyor.

Aynı özet tabloda net finansal akımlar, yani borç ve özkaynak toplamı 24.446 milyon ABD doları, yaklaşık 24,4 milyar dolar olarak veriliyor. Bunun 17.925 milyon ABD doları, yani yaklaşık 17,9 milyar doları net borç girişi; yaklaşık 6,5 milyar doları ise net özkaynak girişi düzeyinde. Türkiye’nin GSYH veya GNI büyüklüğü 1.307.476 milyon ABD doları, yani yaklaşık 1,307 trilyon dolar; nüfusu ise 86 milyon olarak kaydediliyor.

Yüksek risk kategorisindeki ülkeler arasında Türkiye de anılıyor

Raporda ayrıca, Benin, Kolombiya, Kenya, Mozambik ve Pakistan gibi ülkelerin tüm panellerde tutarlı biçimde yüksek riskli olarak tanımlandığı; hem yüksek borç hem de yüksek bileşik kırılganlık sergilediği belirtiliyor. Bu ülkelerin önemli bir bölümü Sahra Altı Afrika bölgesinde yer alsa da, yüksek riskli ülkelerin Asya ve Latin Amerika’da da görüldüğü ve Ukrayna ile Türkiye gibi üst orta gelirli ekonomileri de kapsadığı ifade ediliyor.

Türkiye çoğu devlet bankası olan KİT’lere yönelik ek taahhüt bildirdi

Rapora göre Türkiye, 2022’de çoğu kamu bankaları olmak üzere KİT’lere veya devlet işletmelerine yönelik, birkaç yıla yayılmış toplam 5,8 milyar ABD doları tutarında ek kredi taahhüdü bildirdi.

Kaynak: Dünya Bankası, Uluslararası Borç Raporu 2025

Türkiye'nin kamu ve kamu garantili dış borç dağılımı (alacaklı ve alacaklı türüne göre, 2024)

Dünya Bankası Raporu'ndan Türkçeye çevrilierek ChatGPT yardımıyla hazırlanmıştır.